Dziedziczenie gospodarstw rolnych

Możliwości dziedziczenia gospodarstwa rolnego na przestrzeni lat zmieniały się. Kluczowa zmiana nastąpiła wraz z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r. wydanego w sprawie P 4/99. Do czasu wejścia w życie tego orzeczenia, o tym kto może dziedziczyć gospodarstwo rolne decydował art. 1059 k.c., zgodnie z którym: Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:
1)stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo 
2)mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo 
3)są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo 
4)są trwale niezdolni do pracy.

Zatem do czasu wejścia w życie wyżej wskazanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, w chwili otwarcia spadku trzeba było spełniać co najmniej jedną z czterech powyżej wymienionych przesłanek, aby móc dziedziczyć gospodarstwo rolne. Krąg spadkobierców ustawowych gospodarstwa rolnego mógł być zatem węższy od kręgu spadkobierców dziedziczących dany spadek na zasadach ogólnych oraz mógł obejmować osoby niepowołane do dziedziczenia pozostałej części spadku. Po osobie, która pozostawiła spadek obejmujący gospodarstwo rolne, istniały zatem dwie kategorie spadkobierców: jedna dziedzicząca gospodarstwo rolne oraz druga, nabywająca pozostałą część spadku.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 31 stycznia 2001 r., który dotyczy wyłącznie spadków otwartych po 14 lutego 2001 r. spowodował, że krąg osób ustawowo dziedziczących gospodarstwo rolne oraz kolejność ich powołania do spadku wyznaczają przepisy ogólne prawa spadkowego (art. 931 i n. KC), co oznacza, że obecnie nie ma już wcześniej występujących ograniczeń powodujących, że tylko ściśle określone osoby mogą dziedziczyć gospodarstwo rolne.

Natomiast do spadków otwartych do dnia 14 lutego 2001 r. w dalszym ciągu zastosowanie znajduje przepis art. 1059 k.c.

Przykład: Jan złożył w dniu 01 września 2025 r. do Sądu Rejonowego wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po swojej mamie Marii zmarłej 20 grudnia 2000 r. oraz po swoim tacie Stanisławie zmarłym 25 maja 2001 r. W skład spadku po rodzicach wchodziło gospodarstwo rolne. W takiej sytuacji, w przypadku spadku po Stanisławie sąd nie będzie badał kto mógł dziedziczyć po nim gospodarstwo rolne, bowiem zmarł on po 14 lutego 2001 r. i dziedziczenie nastąpi na zasadach ogólnych. Natomiast w przypadku spadku po Marii, która zmarła przed 14 lutego 2001 r. sąd przeprowadzi postępowanie mające na celu ustalenie którzy spośród spadkobierców ustawowych spełniali przesłanki z art. 1059 k.c., a więc przesłanki warunkujące nabycie gospodarstwa rolnego.