Kto może a kto nie może być świadkiem w sprawie o rozwód?
W postępowaniu cywilnym świadkiem jest osoba, która nie jest stroną sporu, a która może dostarczyć sędziemu obiektywnych informacji o faktach lub okolicznościach mogących mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Rolą świadka (niezależnie od tego czy jest to sprawa rozwodowa czy jakiekolwiek inne postępowanie sądowe) jest więc przedstawić sądowi swoje spostrzeżenia i fakty, pozostawiając jednak sądowi ich ocenę i konsekwencje z nich płynące.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje wyłączenie przesłuchania niektórych grup osób jako świadków. Do tej grupy zaliczamy m.in.:
1. Osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń.
Zakaz w tym wypadku dotyczy zarówno całkowitej niezdolności do postrzegania np. przy niektórych chorobach psychicznych oraz osób upośledzonych całkowicie lub w stopniu znacznym w odniesieniu do narządu poznania zmysłowego.
Świadkami mogą być zatem małoletni o ile są w wieku umożliwiającym im porozumiewanie się z innymi. Nie ma zatem sztywno określonej dolnej granicy wieku dziecka występującego w procesie cywilnym w charakterze świadka. Każdy zatem, kto jest umysłowo dojrzały, kto może czynić i przekazywać swoje spostrzeżenia, może być powołany w charakterze świadka.
W sprawach rozwodowych jest jednak pewne odstępstwo od powyżej opisanej reguły. Otóż zgodnie z art. 430 k.p.c. małoletni, którzy nie ukończyli lat 13, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat 17, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków, co jednak nie wyklucza możliwości informacyjnego ich wysłuchania, które zazwyczaj odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.
2. Wojskowych i urzędników niezwolnionych od zachowania tajemnicy służbowej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem.
Tajemnica służbowa obejmuje informacje niejawne niebędące tajemnicą państwową, uzyskane w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, których nieuprawnione ujawnienie mogłoby narazić interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej.
Przepis nie obejmuje zatem duchownych co do faktów powierzonych im na spowiedzi. Jednakże duchowni, zgodnie z art. 261 § 2 kodeksu postępowania cywilnego mają prawo do odmowy zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi
3. przedstawicieli ustawowych stron,
4. współuczestników jednolitych,
5. mediatorów niezwolnionych od zachowania tajemnicy mediacji.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje w pewnych określonych sytuacjach instytucję prawa odmowy zeznań i prawo odmowy odpowiedzi na pytania. Prawo odmowy zeznań przysługuje małżonkom stron, ich wstępnym, zstępnym i rodzeństwu oraz powinowatym w tej samej linii lub stopniu, a także osobom pozostającym ze stronami w stosunku przysposobienia, które trwa również po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu przysposobienia. Świadek może skorzystać z prawa odmowy zeznań, gdy łączą go stosunki rodzinne z jednym ze współuczestników, jednak nie może odmówić zeznań co do faktów dotyczących wyłącznie innych współuczestników. Świadkowi małoletniemu również przysługuje prawo odmowy zeznań, co ściśle łączy się ze stosunkami rodzinnymi i emocjonalnymi.
Co istotne, odmowa składania zeznań nie uprawnia sądu w żadnym wypadku do wysuwania wniosków niekorzystnych dla strony, na rzecz której świadek miał zeznawać.
Odmowa odpowiedzi na pytanie świadka regulowana jest przepisem art. 261 § 2 k.p.c.. Może on skorzystać z tego uprawnienia, jeśli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową, albo jeżeli zeznanie mogłoby uchybić tajemnicy zawodowej. Tajemnicą zawodową objęte są profesje, których postawa i zachowanie wynikają z przepisów ustawy, a także z zasad etyki zawodowej. Są nią objęci m.in. adwokaci, radcowie prawni, notariusze, psychologowie, lekarze oraz sędziowie i prokuratorzy.
Świadka przed przesłuchaniem Sąd powinien uprzedzić o prawie odmowy zeznań oraz o odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań. Obowiązkiem świadka natomiast jest mówienie prawdy, jednak jeśli zeznaje nieprawdę lub ją zataja podlega karze pozbawienia wolności do lat 8. Przed przesłuchaniem Sąd może odebrać od świadka przyrzeczenie, pouczając go o znaczeniu tego aktu. Zeznania świadka, podlegają ocenie sądu, pod kątem ich wiarygodności. Sędzia w procesie cywilnym przesłuchując świadka, ustala źródło jego wiedzy o faktach i ich pochodzenie, tj. ustala, czy przekazywane przez świadka informacje pochodzą z własnych spostrzeżeń, czy też świadek dowiedział się o nich od innych osób. Następnie pytania świadkowi mogą zadawać zarówno strony, jak i ich pełnomocnicy. W procesie cywilnym jakim jest m.in. proces o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód przewodniczący sprawuje kontrolę nad pytaniami zadawanymi świadkowi przez strony, co oznacza, że powinien uchylać pytania nieistotne, niewłaściwe, sugestywne, oraz takie, które mają na celu ośmieszenie świadka. Z przesłuchania świadka jest spisywany protokół przez protokolanta. Protokół powinien odzwierciedlać oryginalne zeznania.
Przykład:
Małżonkowie Jan i Maria rozwodzą się. W postępowaniu rozwodowym zgłosili szereg wniosków dowodowych. Jan żąda, aby Sąd przeprowadził dowód z zeznań 16-letniego sąsiada, księdza proboszcza parafii Jana i Marii oraz swojej siostry. Z kolei Maria żąda, aby przesłuchani zostali synowie Jana i Marii: 20-letni Maciej, 17-letni Daniel i 15-letni Łukasz. Kto spośród nich może być świadkiem?
Wszyscy, za wyjątkiem 15-letniego syna stron Łukasza (art. 430 k.p.c.).
Natomiast Maciej, Daniel i siostra Marii mogą odmówić składania zeznań.