Podział fizyczny rzeczy w sprawach o podział majątku wspólnego

Z przepisu art. 211 k.c. wynika, że podział fizyczny jest podstawowym sposobem zniesienia współwłasności. Oznacza to, że w sytuacji, gdy zniesienie współwłasności (podział majątku wspólnego) następuje z mocy orzeczenia sądu, sąd powinien brać pod uwagę przede wszystkim ten sposób wyjścia ze wspólności, chyba że nie są nim zainteresowani sami współwłaściciele. 
Dopiero, gdy podział fizyczny jest niemożliwy, wówczas sąd powinien wziąć pod uwagę inne sposoby podziału, w tym zwłaszcza przyznanie jednemu z małżonków (byłych małżonków) określonej rzeczy z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego z małżonków.
Podział fizyczny jest niemożliwy wyłącznie w następujących sytuacjach:
1) gdyby dokonanie podziału było sprzeczne z przepisami ustawy lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo
2) gdyby podział pociągał za sobą istotną zmianę tej rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Przykładowo podział jest sprzeczny z przepisami ustaw wtedy, gdy wynika z nich wyraźny zakaz podziału. Ustawowe ograniczenia podziału spotykamy w zasadzie jedynie w przypadku nieruchomości. Wynikają one w szczególności z ustawy z 27.03.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ponieważ według art. 6 tej ustawy ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości, oraz z ustawy o gospodarce nieruchomościami. 
Z kolei przykładowo podział jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy w sytuacji gdy dom miałby zostać podzielony na dwa mieszkania (przez ustanowienie w budynku odrębnej własności lokali) – w sytuacji, gdyby co prawda z punktu widzenia technicznego taki podział był możliwy, ale doprowadziłby do powstania lokali niefunkcjonalnych i wymagających poważnych i kosztownych prac adaptacyjnych, tym bardziej w sytuacji, w której byli małżonkowie, mający otrzymać powstałe w ten sposób lokale, są trwale skłóceni i pozostają w ostrym konflikcie, co pozwala na wysnucie dodatkowego wniosku, że pozostawienie ich we wspólnym domu stałoby się zarzewiem dalszych poważnych konfliktów. 
Natomiast z istotną zmianą rzeczy możemy mieć do czynienia przykładowo w sytuacji, gdy w wyniku podziału działka miałaby utracić charakter budowlany.

Przy okazji tych rozważań warto także przytoczyć postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2012 r., w sprawie IV CSK 10/12, w którym SN, wskazał że „jeżeli przedmiotem współwłasności znoszonej w ramach postępowania o podział majątku wspólnego nie jest jedna rzecz, lecz kilka rzeczy o zbliżonych właściwościach, współwłaścicielom (także jeżeli są oni byłymi małżonkami) mogą być przyznane poszczególne rzeczy w całości, bez konieczności ich fizycznego dzielenia, tak by każdy z uprawnionych zyskał w naturze (co preferuje ustawodawca w art. 211 k.c.), na swoją wyłączną własność rzeczy o zbliżonych właściwościach i wartości. Przeprowadzenie podziału w taki sposób znosi albo przynajmniej istotnie ogranicza potrzebę orzekania o spłatach pomiędzy współwłaścicielami, co do których zawsze istnieje ryzyko, że nie zostaną uregulowane dobrowolnie i w terminie, a ich egzekwowanie tak czy inaczej doprowadzi do sprzedaży rzeczy niegdyś wspólnej, tyle że za cenę możliwą do uzyskania w postępowaniu egzekucyjnym, pomniejszoną o jego koszty. Podział w naturze majątku wspólnego jest konieczny szczególnie wtedy, gdy w jego skład wchodzą nieruchomości, bo sprawia, że uwarunkowania rynkowe, decydujące o wzroście lub spadku wartości rzeczy tego rodzaju, w jednakowym stopniu dotyczą obojga byłych małżonków”.