Majątek osobisty i wspólny małżonków a dział spadku

Dla zobrazowania o jakiego rodzaju problem chodzi posłużmy się następującym przykładem:

Przykład:

Jan i Maria są małżeństwem. 10.01.2020 zmarła matka Marii pozostawiając jako swoich spadkobierców czworo dzieci, w tym Marię. Każde z nich odziedziczyło więc spadek w ¼ części. W wyniku postępowania sądowego o dział spadku, Maria odziedziczyła po matce nieruchomość zabudowaną domem mieszkalnym o wartości 400.000 zł z obowiązkiem spłaty na rzecz każdego z rodzeństwa w kwocie po 100.000,00 zł (łącznie 300.000,00 zł). Maria nie posiadała żadnego majątku osobistego, wobec czego dokonała spłaty z majątku wspólnego – środków pieniężnych zgromadzonych w czasie trwania ich małżeństwa. Czy wobec tego nieruchomość weszła do majątku wspólnego małżonków Jana i Marii czy wyłącznie do majątku osobistego Marii?

Analizując orzecznictwo zarysowują się dwa poglądy na tę sytuację. Według pierwszego, dominującego stanowiska, przedmioty uzyskane przez małżonka w wyniku działu spadku, dokonanego w czasie trwania wspólności ustawowej, należą do jego majątku osobistego, bez względu na obciążenie małżonka dopłatą lub spłatą, chyba że spadkodawca inaczej postanowił. Zgodnie natomiast z drugim, alternatywnym poglądem, majątek nabyty ponad udział wynikający ze spadkobrania ze spłatą na rzecz pozostałych współspadkobierców ze wspólnych środków małżonków wchodzi do majątku wspólnego małżonków. 

Przykładem orzeczenia, w którym forsowany jest pierwszy z zaprezentowanych poglądów jest m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2001 r. w sprawie III CZP 52/01, gdzie wskazano, że „Przedmioty, uzyskane przez małżonka w wyniku działu spadku w czasie trwania wspólności ustawowej, należą do majątku odrębnego bez względu na obciążenie małżonka dopłatą lub spłatą, chyba że spadkodawca inaczej postanowił (np. art. 33 pkt 2 KRO).” Z kolei drugie za stanowisk zostało przyjęte przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 06 grudnia 1974 r. w sprawie III CRN 311/74, gdzie wskazano, że „Jeżeli na skutek podziału majątku wspólnego po ustaniu małżeństwa dochodzi do przejęcia udziału jednego uczestnika podziału na rzecz drugiego uczestnika postępowania o podział po zawarciu przez tego drugiego uczestnika nowego małżeństwa, a spłata tego przyjętego udziału pochodzi z majątku należącego do wspólności ustawowej z nowego małżeństwa, to z mocy art. 32 § 1 KRO udział nabyty staje się dorobkiem małżonków i wchodzi w skład ich majątkowej wspólności ustawowej, choćby orzeczenie lub ugoda sądowa wymieniała jako nabywcę jednego tylko małżonka.”

Dominujący i bardziej racjonalny wydaje się jednak pierwszy pogląd, zgodnie z którym co do zasady przedmioty uzyskane przez małżonka w wyniku działu spadku, dokonanego w czasie trwania wspólności ustawowej, należą do jego majątku osobistego, bez względu na obciążenie małżonka dopłatą lub spłatą.