Data ustalenia wartości nieruchomości wchodzącej w skład zachowku

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. 

W orzecznictwie przyjmuje się, że obliczanie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu i należy przyjąć, że jest to generalna zasada. Nie ma zatem znaczenia wartość spadku w momencie śmierci spadkodawcy, ale istotna jest wartość w momencie wydawania wyroku przez sąd. Jeżeli od wyroku strona złożyła apelację, wówczas cena powinna być ustalona na chwilę orzekania przez sąd drugiej instancji, jako sąd merytorycznie rozpoznający sprawę.

Jednakże jak słusznie podnosi się w orzecznictwie, zasada ta nie powinna być stosowana bezwzględnie w każdym przypadku. Jeżeli bowiem przedmiot wchodzący w skład spadku został sprzedany, zachowek powinien raczej ustalony być według wartości z chwili sprzedaży. Jest to wyraźne odstępstwo od reguły, które może być stosowany tylko w ściśle określonych wypadkach. Jako przykład orzeczenia, gdzie zastosowano to odstępstwo od reguły podać można wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 grudnia 2012 r., w sprawie I ACa 1294/12, gdzie wskazano, że „W wypadku gdy przedmiot wchodzący w skład spadku został zbyty, jego wartość powinna być określona według chwili zbycia. Ceny nieruchomości wynikają z uregulowań, warunków zaistniałych na rynku i nie ma na nie wpływu żadna ze stron. Tym samym nie może być tak, że znaczne różnice w wysokości tych cen zaistniałe w określonym, często znacznym czasie (tj. pomiędzy datą otwarcia spadku, a datą orzekania w sprawie o zachowek), w sytuacji gdy nieruchomość została sprzedana przez spadkobiercę za cenę rynkową (a nie miał on żadnego obowiązku powstrzymywania się z jej zbyciem), będą wyłącznie obciążać bądź spadkobiercę (gdy nastąpił wzrost cen nieruchomości) bądź uprawnionego do zachowku (w sytuacji gdy ceny te spadły). W takich zaś okolicznościach należy raczej przyjąć, że wartość nieruchomości stanowi cena uzyskana za nią przez spadkobiercę.”

Podsumowując, obliczanie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty wydawania wyroku w procesie o zachowek, jednakże istnieją od tej zasady odstępstwa.