Rozliczenia majątkowe pomiędzy byłymi konkubentami

O ile w przypadku byłych małżonków przepisy prawa wprost regulują kwestię wzajemnych rozliczeń majątkowych, o tyle sprawa jest bardziej złożona w przypadku związków niesformalizowanych, to jest pomiędzy osobami, które pozostawały w konkubinacie. Rodzi to zatem pytanie na podstawie jakich przepisów byli partnerzy powinni dokonać rozliczeń majątkowych. 

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą do rozliczenia majątkowego między konkubentami nie można stosować ani wprost, ani przez analogię, przepisów z zakresu małżeńskich stosunków majątkowych. Takie stanowisko zajął także wielokrotnie Sąd Najwyższy, m.in. w wyroku z dnia 21 listopada 1997 r. w sprawie I CKU 155/97, gdzie wskazał, że „Strony nie zawarły małżeństwa więc nie stosuje się do nich przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepisy te nie mogą być stosowane do konkubentów nawet w drodze analogii, z przyczyn na które powołuje się znaczna część przedstawicieli nauki prawa. W szczególności zaś dlatego, że burzyłoby to ukształtowany system prawny, w którym konkubinat został świadomie uznany za nie podlegający regulacji przez przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego."

Skoro nie przepisy z zakresu małżeńskich stosunków majątkowych stosowanych przez analogię to jakie przepisy znajdą zastosowanie? Otóż właściwą podstawą prawną do dokonania rozliczeń między konkubentami, w tym dotyczących nakładów dokonanych na majątek jednego z nich, są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, chyba, że szczególne okoliczności sprawy wskazują na istnienie innej podstawy prawnej tych rozliczeń. Kwestię tę w bardzo przystępny sposób wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 01 lutego 2017 r. w sprawie I ACa 448/18, gdzie wskazał, że „Oceniając podstawę rozliczeń pomiędzy konkubentami każdorazowo należy uwzględnić okoliczności konkretnej sprawy oraz specyfikę wynikającą ze splotu stosunków osobisto-majątkowych, ukształtowanych w ramach danego związku. Co do roszczeń z tytułu nabytych wspólnie nieruchomości i rzeczy ruchomych, jak również z tytułu nakładów dokonanych na te przedmioty, należy stosować przepisy o zniesieniu współwłasności, natomiast co do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jednego z konkubentów na wchodzące w skład wspólnego gospodarstwa przedmioty majątkowe należące do drugiej z tych osób, zastosowanie powinny znaleźć przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu”.

Przykład:

Jan i Maria żyli przez kilka lat w niesformalizowanym związku, w trakcie którego Maria, za pieniądze przekazane jej przez Jana nabyła dla siebie samochód osobowy. Po zakończeniu związku Jan zaczął domagać się zwrotu kwoty jaką przekazał Marii na zakup auta. Gdyby Jan i Maria byli wcześniej małżeństwem to rozliczenie to odbyłoby się na podstawie art. 45 k.r.o., skoro jednak żyli oni w związku konkubenckim wówczas zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i n. k.c.