Konieczność wskazania przyczyn wydziedziczenia w testamencie dla oceny skuteczności wydziedziczenia

Aby spadkobierca w postaci zstępnego, małżonka bądź rodzica nie otrzymał zachowku musi zostać skutecznie wydziedziczony przez spadkodawcę w sporządzonym przez siebie testamencie. W orzecznictwie istnieje ugruntowany kierunek, zgodnie z którym dla skuteczności wydziedziczenia konieczne jest wskazanie jego przyczyn w tymże testamencie. Przyczyny te muszą być prawdziwe i jednocześnie dokładnie wskazane, a nie jedynie ogólnikowo wspomniane. Nie muszą jednakże być wymienione na tyle precyzyjnie, ażeby dosłownie odwoływały się do katalogu z art. 1008 KC. Zgodnie bowiem z art. 1008 k.c. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; 
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

W praktyce sądy bardzo wnikliwie badają czy faktycznie istniała podstawa do wydziedziczenia. Przykładowo samo wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia polegającej na nieutrzymywaniu żadnych więzi rodzinnych nie będzie stanowiło skutecznego wydziedziczenia, chociaż teoretycznie stanowi wprost odwołanie do treści art. 1008 pkt 3 k.c. Do tego niezbędne będzie szczegółowe określenie przez spadkodawcę na czym to nieutrzymywanie więzi polegało. Przy ocenie woli spadkodawcy w zakresie wydziedziczenia z powodu konkretnej przesłanki sąd musi mieć możliwość weryfikacji czy przyczyny podawane przez spadkobiercę rzeczywiście zaistniały. Zatem przyczyny muszą być precyzyjnie wyartykułowane przez spadkodawcę i to wyłącznie w testamencie, nie mogą zaś być doprecyzowywane przez stronę procesu o zachowek czy też inne dowody np. z zeznań świadków. 

Reasumując, spadkodawca który pragnie wydziedziczyć swoich krewnych musi bardzo szczegółowo i precyzyjnie wskazać, dlaczego podejmuje taką decyzję w testamencie, bowiem lakoniczne wskazanie na jedną z przesłanek z art. 1008 k.c. będzie niewystarczające. 

Przykład:

Jan w testamencie wskazał, że jego wolą jest wydziedziczenie swojego syna Piotra, gdyż ten się nie utrzymuje z nim więzi rodzinnych, dlatego na podstawie art. 1008 pkt 3 k.c. go wydziedzicza. W tym stanie rzeczy w procesie o zachowek sąd może dojść do przekonania, że do wydziedziczenia nie doszło, bowiem samo sformułowanie spadkodawcy, iż syn. „nie utrzymuje żadnych więzi rodzinnych”, nie wystarcza do uznania wydziedziczenia za skuteczne, niewątpliwie bowiem jest ono na tyle szerokie, iż na podstawie samej tylko treści testamentu - która ma zasadnicze znaczenie przy ocenie woli spadkodawcy w zakresie wydziedziczenia z powodu konkretnej przesłanki - nie poddaje się weryfikacji, w tym zwłaszcza ocenie pod kątem o jakie konkretnie zachowania chodzi. Zatem w tym wypadku Piotr najpewniej zachowa prawo do zachowku.