Ustalanie składu i wartości spadku w sądowym postępowaniu o dział spadku
Ustalenie składu i wartości spadku jest zadaniem na ogół skomplikowanym. Często bowiem między otwarciem spadku (czyli śmiercią spadkodawcy), przyjęciem spadku i postępowaniem działowym może minąć kilka miesięcy, a nawet kilka (a w skrajnych wypadkach kilkanaście) lat. Upływ czasu powoduje zmiany w strukturze spadku, wartości poszczególnych przedmiotów spadkowych, a także wysokości zadłużenia wchodzącego w skład spadku. Niektóre przedmioty będą miały inną wartość w chwili działu spadku niż w chwili otwarcia spadku, np. pojazdy na ogół będą miały wartość niższą, nieruchomości mogą mieć wyższą. Niektóre natomiast przedmioty, które wchodziły w skład spadku nie istnieją już w chwili działu spadku np. skradziony rower, samochód rozbity w wypadku.
Zgodnie z art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i to na tę chwilę powinno następować ustalenie składu i stanu spadku. Natomiast wartość spadku należy ustalać według cen rynkowych z chwili dokonywania działu spadku.
Przykład
Władysław zmarł w dniu 31 grudnia 2010 r. Jego spadkobiercami są dzieci Adam i Katarzyna. W skład spadku wchodziła nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym, 20-letni samochód osobowy oraz nowy laptop. Dzieci Władysława złożyły wniosek o dział spadku po 13 latach od śmierci ojca. W międzyczasie samochód przestał nadawać się do użytku z uwagi na wiek i został zezłomowany. Sąd dokonując działu spadku powinien pominąć jako składnik, który będzie podlegał działowi samochód osobowy. Z kolei przyjmując wartość laptopa i nieruchomości sąd powinien przyjąć ich stan z chwili otwarcia spadku, ale wartość aktualną. Przy założeniu, że Adam przez tych 13 lat poczynił nakłady na nieruchomość, sąd będzie rozstrzygał także o wzajemnych roszczeniach pomiędzy Adamem i Katarzyną z tego tytułu, jeżeli Adam zgłosi takie żądanie.
W ramach działu spadku sąd rozstrzyga także o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych. Należy pamiętać, że po prawomocnym zakończeniu postępowania o dział spadku te dodatkowe roszczenia nie mogą być dochodzone osobnym powództwem.
W postępowaniu o dział spadku obowiązuje zasada surogacji, nakazująca uwzględniać przedmioty nabyte w zamian za przedmioty należące do spadku. Natomiast przedmioty, które w chwili działu spadku już nie istnieją bo doszło do normalnego ich zużycia nie będą w ogóle podlegały podziałowi.
W razie sporu co do wartości poszczególnych składników wchodzących w skład spadku koniecznym stanie się zasięgnięcie opinii biegłego określonej specjalności.